داوری حقوقی چیست؟
منظور از داوری حقوقی در دعاوی همان قضاوت بطورخصوصی است. یعنی دو نفر توافق می کنند که دعاوی حقوقی گذشته، حال و یا احتمالی فی مابین در آینده ی خود را از طریق شخصی به انتخاب خودشان( اعم از حقیقی یا حقوقی) بدون مراجعه به مراجع قضایی حل و فصل کنند. درصورت وقوع آن اختلاف،داور نظرخود را در قالب رأی داوری اعلام می نماید.
داور حقوقی کیست؟
داوری به لحاظ حقوقی یعنی شخصی که خودش قاضی دادگاه نباشد،با صدور رأی مطابق با اصول مقرر در قوانین ، بدون رعایت تشریفات رسمی رسیدگی در دادگاهها میان طرفین به حل اختلاف و احقاق حق می پردازد. این شخص را داور و این نوع روش رسیدگی به اختلافات را داوری گویند.
در مجموعه قوانین ایران از گذشته‌های دور، موضوع داوری دارای اهمیت ویژه ای بوده است. امروزه در مورد داوری داخلی، قانون آیین دادرسی مدنی مصوب ۱۳۷۹ و در خصوص داوری‌های خارجی قانون داوری تجاری بین المللی مصوب۱۳۷۶ حکم فرماست.
انتخاب داور حقوقی چگونه است؟
جهت حل اختلاف در دعاوی حقوقی انتخاب داور به سه روش انجام میشود:
1- انتخاب توسط طرفین اختلاف
2- انتخاب داور توسط شخص ثالث (یعنی شخصی غیر از طرفین اختلاف)
3- انتخاب داور توسط دادگاه
توافق نامه داوری چیست؟
قبل از هر چیز باید بدانیم شرط چیست؟! شرط در لغت به معنای قرار، پیمان یا الزام و تحقق امری به امر دیگر می باشد. توافق نامه داوری در واقع عقدی است که طی آن طرفین توافق می نمایند که دعاوی بین خود را، چه در دادگاه مطرح شده یا نشده باشد و یا منازعات احتمالی خود را که در آینده ممکن است پیدا شود، از طریق داوری، برای رسیدگی و صدور رأی، به یک یا چند نفر بعنوان داور ارجاع دهند.
این عقد را توافق نامه یا موافقت نامه می تواند به صورت یک قرارداد مستقل داوری نوشته شود و یا بصورت یک شرط داوری در مفاد قرارداد اصلی گنجانده شود.
مزیت های داوری حقوقی:
رسیدگی به اختلافات از طریق داوری نسبت به رسیدگی در محاکم دادگستری از مزایای بسیار زیادی برخوردار است.
از جمله مهم‌ترین مزایا می توان به موارد زیر اشاره نمود:
– وجود سرعت در رسیدگی،
– تخصصی‌تر شدن رسیدگی به اختلاف
-کاهش هزینه‌های طرفین.
– انتخاب داور توسط طرفین، با توجه به اینکه طرفین با انتخاب خودشان، شخص مورد تأییدشان را برای حل و فصل اختلافاتشان انتخاب می کنند از ین رو به توانمندی و تخصص او بهتر اطمینان دارند فلذا از تصمیم او بهتر تبعیت می‌کنند.
معایب داوری حقوقی:
به لحاظ اینکه در کل ما با دو نوع از داوری مواجه هستیم بنابراین باید گفت در یک نوع از داوری که ازآن از شخص حقیقی استفاده می کنیم یعنی یک انسان مشخص را برای رسیدگی به موضوع اختلافمان انتخاب می کنیم ؛ اگر در زمان نیاز به رسیدگی او در قید حیات نباشد ما ناگزیر می بایست آن موضوع اختلاف را در دادگاهها ی صالح مطرح کنیم که این نیز مستلزم اتلاف وقت و تحمل هزینه های بعضاً هنگفت است.
در نوع دیگری از داوری که به آن داوری سازمانی گفته می شود ما از یک شخص حقوقی یعنی یک سازمان یا یک ارگان برای رسیدگی داوری استفاده می کنیم ؛ در این مورد آن سازمان در هر زمان با درخواست ما امکان رسیدگی به موضوع اختلاف ما را دارد مگر آنکه با انحلال مواجه شود، که حسب شرایط حاکم یا ارگان دیگری جایگزین آن میشود یا اینکه باز هم موضوع از داوری خارج شده و می بایست محاکم دادگستری به آن رسیدگی کنند.
مستندات قانونی داوری حقوقی چیست؟
داوری داخلی مستند به مواد 454 تا 501 قانون آیین دادرسی مدنی مصوب 1379 می باشد. که در ذیل دو ماده از آن ذکر می گردد:
قانون آیین دادرسی مدنی – باب هفتم – داوری
ماده 454 – كلیه اشخاصی كه اهلیت اقامه دعوا دارند می توانند با تراضی یكدیگر منازعه و اختلاف خود را خواه در دادگاهها طرح شده یا نشده باشد و در صورت طرح در هر مرحله ای از رسیدگی باشد، به داوری یك یا چند نفر ارجاع دهند.
ماده 455 – متعاملین می توانند ضمن معامله ملزم شوند و یا به موجب قرارداد جداگانه تراضی نمایند كه در صورت بروز اختلاف بین آنان به داوری مراجعه كنند و نیز می توانند داور یا داوران خود را قبل یا بعد از بروز اختلاف تعیین نمایند.
تبصره – در كلیه موارد رجوع به داور، طرفین می توانند انتخاب داور یا داوران را به شخص ثالث یا دادگاه واگذار كنند.
نمونه متن توافقنامه داوری
بدینوسیله آقای/خانم………………… با کد ملی …………… و آقای/خانم………………… با کد ملی …………… توافق نمودند کلیه اختلافات و دعاوی مربوطه به موضوع ……………………….. یا قرارداد یا راجع به آن از جمله انعقاد، اعتبار، فسخ، نقض، تفسیر یا اجرای آن، از طریق داور /داوران آقا/ خانم………………. داوری رسیدگی وحل و فصل خواهد شد.
توافق داوری حاضر، موافقتنامه‌ای مستقل از قرارداد اصلی بوده و لازم‌الاجرا می باشد. لذا درصورت بروز اختلاف درخصوص موارد فوق، خواهان داوری درخواست خود را به داور یا داوران اعلام کرده سپس مهلت و نحوه رسیدگی، نحوه ابلاغ ها و غیره… توسط داور به طرفین اعلام کرده پس ازآن داور به موضوع اختلاف رسیدگی و رأی قطعی و لازم الاجرا را صادر خواهد کرد.امضاء طرفین:……. امضای داور یا داوران……
نکته مهم:
اگر در قراردادی توافق بر رسیدگی به شیوه ی داوری شود، موضوع و محدوده داوری، مدت داوری و مشخصات طرفین اختلاف باید دقیقاً روشن شود.
در رسیدگی به وسیله داور، طرفین باید اسناد و مدارک مورد در خواست داور را به او ارایه دهند و او نیز همانند قضات در محاکم دادگستری میتواند از هر طرف، توضیحات لازم را بخواهد داور یا داوران در صورت لزوم می توانند از نظر کارشناس یا فرد خبره استفاده کنند. داور حق ندارد بر خلاف قوانین و مقررات موجود رأی بدهد.
ضمانت اجرای رای داور:
مستند به ماده 488 قانون آیین دادرسی مدنی، پس از اینکه داور رای خود را صادر کرد، کسی که رای علیه او صادر شده باید ظرف 20 روز از تاریخ ابلاغ، آن را اجرا کند در غیر اینصورت پس از درخواست محکوم له از طریق دادگاه ، فرد محکوم ملزم به اجرا خواهد شد.
قانون آیین دادرسی مدنی ماده ۴۸۸:
“هرگاه محکوم علیه تا بیست روز بعد از ابلاغ، رای داوری را اجرا ننماید، دادگاه ارجاع کننده دعوا به داوری و یا دادگاهی که صلاحیت رسیدگی به اصل دعوا را دارد مکلف است به درخواست طرف ذی نفع طبق رای داور برگ اجرایی صادرکند. اجرای رای برابر مقررات قانونی می باشد.”
دعاوی غیر قابل ارجاع به داوری:
برخی از دعاوی قابلیت ارجاع به داوری را ندارند از جمله:
– دعاوی مربوط به اصل نکاح (ازدواج) مثلا اینکه ازدواجی واقع شده است یا خیر.
– فسخ نکاح مثلا اینکه آیا رابطه زوجیت به قوت خود باقی مانده یا زوجین با توسل به شرایط قانونی این رابطه را فسخ کرده اند.
– یا وجود نسب (مثلا اثبات رابطه پدر- فرزندی یا مادر- فرزندی)
– دعاوی مربوط به ورشکستگی.
– همچنین رسیدگی به امور کیفری (که منظور رسیدگی به جرائم است)
موارد گفته شده در فوق از حیطه ی اختیارات داور خارج است و داور نمیتواند نسبت به این موارد اقدام به صدور رأی کند لذا طرفین باید ادعاهای فوق را در دادگاهها طرح و خواستار رسیدگی توسط قضات در محاکم دادگستری شوند.
